Επανεξέταση του ρόλου του δικτύου προεπιλεγμένης λειτουργίας (DMN) στις ψυχεδελικές ουσίες
μεταφρασμένο από την Natasa Xenophontos, επιμελημένο από την Eleni Giannopoulou
επιμελημένο από την Clara Schüler & Lucca Jaeckel
Το κοινό συχνά τρέχει διαδίδοντας μια συναρπαστική ιστορία πριν φτάσουν τα επιστημονικά αποτελέσματα. Αυτό ισχύει εξίσου για την αφήγηση του εγώ, όσο και για την αφήγηση του DMN.
Έχουν περάσει τρία χρόνια από τότε που το βιβλίο του Michael Pollan “Πώς να αλλάξετε το μυαλό σας” επανέφερε την ψυχεδελική επιστήμη στην κοινή συνείδηση. Το βιβλίο διέδωσε την ιδέα ότι το δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας (Default Mode Network/DMN), το δίκτυο του εγκεφάλου που ενεργοποιείται όταν οι άνθρωποι δεν ασχολούνται με μια εργασία και αφήνουν το μυαλό τους να περιπλανηθεί, είναι η έδρα του εγώ ή του εαυτού και ότι οι ψυχεδελικές ουσίες δρουν κυρίως “κλείνοντάς το”. Σε αυτό, ο Pollan γράφει:
“Φαίνεται ότι, όταν η δραστηριότητα στο δίκτυο προεπιλεγμένης λειτουργίας μειώνεται απότομα, το εγώ εξαφανίζεται προσωρινά και τα συνήθη όρια που βιώνουμε μεταξύ εαυτού και κόσμου, υποκειμένου και αντικειμένου, εξαλείφονται”.1
Από τη δημοσίευση του βιβλίου και μετά, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν κατακλυστεί από ιστορίες που πλαισιώνουν το θάνατο του εγώ μέσω της αποσιώπησης του DMN, ως το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ψυχεδελικής εμπειρίας.2 Αυτή η πλαισίωση έχει γίνει τόσο ευρέως αποδεκτή ως κοινή γνώση μεταξύ του ψυχεδελικά ευαισθητοποιημένου γενικού πληθυσμού, ώστε γνωστά ψυχεδελικά θέρετρα ενσωματώνουν πλέον φράσεις όπως η ακόλουθη στις δηλώσεις για την αποστολή τους: “[Εμείς] αξιοποιούμε στο έπακρο τις επιδράσεις της ψιλοκυβίνης στο DMN, βοηθώντας τους συμμετέχοντες να εξερευνήσουν την ελευθερία από τον εγωικό έλεγχο σε ένα ασφαλές, άνετο και καθοδηγούμενο περιβάλλον”.3 Αντίθετα, οι περισσότεροι επιστήμονες ψυχεδελικών, αν τους πιέσουμε, θα εξηγήσουν ότι ο δεσμός μεταξύ του εγώ και του DMN είναι κάτι σαν μύθος, ή τουλάχιστον μια υπερβολική αφήγηση.
“Νομίζω ότι πολλοί ερευνητές ίσως επικεντρώνονται σε λάθος σημείο σε ό,τι αφορά τη διάλυση του εγώ”, λέει ο David Yaden, PhD, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Κέντρο Ψυχεδελικών Ερευνών και Έρευνας Συνείδησης του Johns Hopkins, σε μια συνέντευξη που έδωσε το 2020 στον ανθρωπιστικό ψυχολόγο Dr. Scott Barry Kaufman. “Η εστίαση στο DMN είναι κάτι που πιθανώς δεν θα συνεχίσει να είναι πολύ χρήσιμο όσον αφορά στην επιστημονική κατανόηση του γιατί αυτές οι εμπειρίες είναι τόσο ευεργετικές “.4
Πώς φτάσαμε λοιπόν εδώ, μαζί με τον Pollan και άλλους; Και έχει καν σημασία το γεγονός ότι είμαστε εδώ; Ποιο είναι το κακό, αν υπάρχει, στο να πιστεύουμε ότι οι ψυχεδελικές ουσίες κλείνουν το DMN και διαλύουν το εγώ, που φημολογείται ότι ζει εκεί;
Κληροδότημα του Σουφισμού και των βουδιστικών παραδόσεων, ο θάνατος του εγώ υιοθετήθηκε από τον Timothy Leary τη δεκαετία του 1960 για να περιγράψει το πρώτο στάδιο ή “μπάρντο” (θιβετιανή, ενδιάμεση ή μεταβατική κατάσταση μεταξύ θανάτου και αναγέννησης) των μεταβαλλόμενων καταστάσεων συνείδησης που προκαλούνται από ουσίες, στο βιβλίο του The Psychedelic Experience: “πλήρης υπερβατικότητα – πέρα από τις λέξεις, πέρα από το χωροχρόνο, πέρα από τον εαυτό”.5 Ο Leary περιγράφει τα επόμενα στάδια ως “περιόδους παραισθήσεων” και τελικά “μια αναγέννηση στη συνήθη πραγματικότητα”.5 Την ίδια περίπου εποχή, αν και μόνο εμμέσως συσχετιζόμενη με τις ψυχεδελικές ουσίες, η έννοια του “ψυχικού θανάτου” εισήχθη από τον Carl Jung6 και ο συγκριτικός μυθολόγος Joseph Campbell περιέγραψε το Ταξίδι του Ήρωα ως μια διαδικασία απογύμνωσης του εαυτού μας προκειμένου να επιστρέψουμε αλλαγμένοι στη συνήθη πραγματικότητα.7 Στη δεκαετία του 1970, ο διαπροσωπικός ψυχολόγος Stanislav Grof πρότεινε την άποψη ότι ο θάνατος του εγώ πρέπει να είναι ο πρωταρχικός στόχος της ψυχεδελικής θεραπείας.8 Κατά τη διάρκεια της ύφεσης της ψυχεδελικής έρευνας, ο πνευματικός συγγραφέας και ομιλητής Eckhart Tolle συνέχισε να κάνει δημοφιλή το θάνατο του εγώ, εξισώνοντάς το με την απελευθέρωση από την ταλαιπωρία.
Εξήντα χρόνια αφότου εισήχθη στη Δύση, ο θάνατος του εγώ έχει γίνει κάτι σαν ανταγωνιστικό άθλημα σε ορισμένους κύκλους, με ολόκληρα διαδικτυακά ψυχεδελικά φόρουμ αφιερωμένα στη σύγκριση των επιπέδων της εμπειρίας τους.2 Ως ανεκδοτολογικό φαινόμενο ο θάνατος του εγώ είναι καλά τεκμηριωμένος, τόσο κατά τη διάρκεια ψυχεδελικών, όσο και μη ψυχεδελικών καταστάσεων. Ωστόσο, αντανακλά η τρέχουσα νευροεπιστημονική έρευνα την ερμηνεία που δίνουμε σε αυτό το φαινόμενο ως “απώλεια του εαυτού”; Και βρίσκεται πραγματικά σε ένα εγκεφαλικό δίκτυο;
Η εργασία του καθηγητή Dr. Robin Carhart-Harris το 2014 για τον Εντροπικό Εγκέφαλο (βρείτε εδώ την ανάρτησή μας για αυτό) ήταν η πρώτη που υποστήριξε ότι η εμπειρία των ψυχεδελικών καταστάσεων προκύπτει από την αποσύνθεση του DMN.9 Επίσης, η ομάδα του Carhart Harris στο Imperial College του Λονδίνου δημοσίευσε την πρώτη μεγάλη μελέτη που συνέδεσε τη μειωμένη συνδεσιμότητα του DMN υπό την επήρεια LSD με τη διάλυση του εγώ.10 Έκτοτε, πολλοί άλλοι ερευνητές ψυχεδελικών ουσιών έχουν μπει στο χορό, διερευνώντας αυτές τις συνδέσεις.11, 12
Σε μια μελέτη του 2020 σχετικά με τη διάλυση του εγώ μετά από χρήση ψιλοκυβίνης, οι Natasha Mason και οι συνεργάτες της, από το Πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ διαπίστωσαν επιπλέον ότι οι συγκεντρώσεις γλουταμινικού οξέος στον μέσο προμετωπιαίο φλοιό και στον ιππόκαμπο, δύο περιοχές του εγκεφάλου που ανήκουν στο DMN, συσχετίζονται αντίστοιχα με θετικές και αρνητικές εμπειρίες θανάτου του εγώ.12 Ωστόσο, ερμηνεύοντας αυτά τα αποτελέσματα, αναφέρουν ότι «οι περιοχές αυτές επιλέχθηκαν με βάση προηγούμενα ανατομικά, λειτουργικά και συμπεριφορικά στοιχεία που τις εμπλέκουν ως πιθανές περιοχές-κλειδιά στη ρύθμιση της ψυχεδελικής εμπειρίας». Με άλλα λόγια, οι περιοχές εκτός του DMN δεν εξετάστηκαν ειδικώς, επειδή οι τρέχουσες ερευνητικές αναφορές δεν τις περιλαμβάνουν – μια προσέγγιση που μπορεί να ευνοεί την εξαγωγή συμπερασμάτων έναντι της ανακάλυψης.
Μπορεί η σχέση μεταξύ της διάλυσης του εγώ, των ψυχεδελικών και του DMN να ενισχυθεί πραγματικά από τέτοιες μελέτες; Όταν εξετάζεται πιο προσεκτικά, φαίνεται ότι υπάρχουν μερικές ρωγμές που αξίζει να επιδιορθωθούν.
Πρώτα απ’ όλα, παρά το γεγονός ότι οι μειώσεις στη συνδεσιμότητα έχουν λογική συνέπεια σε όλη την ερευνητική βιβλιογραφία, αυτές οι μειώσεις συχνά δεν είναι “επιλεκτικές” για το DMN. Αυτό σημαίνει ότι συμβαίνουν και σε άλλα δίκτυα του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένου του δικτύου προσοχής (Salience Network), το οποίο διαδραματίζει έναν ακλόνητα αποδεδειγμένο ρόλο στην αυτογνωσία.13 Το μέγεθος επίδρασης σε αυτά τα άλλα δίκτυα είναι συχνά μεγαλύτερο από ό,τι στο DMN. Επιπλέον, δεδομένου ότι η μέτρηση της δραστηριότητας του DMN είναι ουσιαστικά η μέτρηση της περιπλάνησης του μυαλού, οι ερευνητές αντιμετωπίζουν συχνά το πρόβλημα της ανεπάρκειας δεδομένων για την εξαγωγή σημαντικών μοτίβων.
“Είναι ένα θέμα μικρού αριθμού δειγμάτων, όπου εξετάζουμε 10-15 άτομα”, λέει ο Dr. Manoj Doss, ένας νευροψυχοφαρμακολόγος στο Κέντρο Johns Hopkins για Ψυχεδελική και Συνειδησιακή Έρευνα, αναφερόμενος γενικά στο περιορισμένο εύρος των υφιστάμενων μελετών ψυχεδελικών. “Αυτό που είναι ακόμη χειρότερο είναι ότι πρόκειται για απεριόριστη νόηση. Αν πάρω ψυχεδελικά, θα υπάρχουν διάφορα πράγματα που μπορεί να κάνει [ο εγκέφαλός μου]. [Ενώ βρίσκομαι στον μαγνητικό τομογράφο,] θα μπορούσα να είμαι παρανοϊκός, να αναρωτιέμαι τι θέλει ο πειραματιστής από μένα, ότι μπορεί να διαβάσει το μυαλό μου ή κάτι τέτοιο, με την μαγνητική τομογραφία. Υπάρχουν επίσης καταστάσεις στις οποίες θα απολαύσετε πραγματικά την εμπειρία και θα δώσετε προσοχή στα οπτικά που λαμβάνετε. Ή θα μπορούσε, να είστε πραγματικά ενσυναισθητικά σκεπτόμενοι τη μαμά σας ή οτιδήποτε άλλο. Έτσι, αν κάποιο υπόδειγμα των υποκειμένων είναι πιο πιθανό να κάνει κάποιο από αυτά τα πράγματα, αυτό θα οδηγήσει σε σημαντικά διαφορετικά ευρήματα. Έτσι, ακόμη και το να βρούμε απλώς την αφετηρία στο ‘Τι κάνουν τα ψυχεδελικά στην κατάσταση ηρεμίας [fMRI];’ είναι κάπως ατυχής προσπάθεια”.
Επιπλέον, ο πρωταρχικός στόχος των ψυχεδελικών – οι 5-HT2A υποδοχείς – εκφράζονται σε ολόκληρο τον εγκέφαλο, όχι μόνο σε περιοχές του DMN. “Είναι πιθανόν το DMN να συμβάλλει στις (υποκειμενικές) επιδράσεις που προκαλούν τα ψυχεδελικά”, λέει η Dr. Katrin Preller, μία ερευνήτρια ψυχεδελικών στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, και μέλος της Επιστημονικής Συμβουλευτικής Ομάδας του MIND, “αλλά πιθανότατα, μόνο σε αλληλεπίδραση με άλλες περιοχές και δίκτυα του εγκεφάλου”.
Με έναν ολόκληρο εγκέφαλο προς εξερεύνηση και πολλές περιοχές που φαίνεται να επηρεάζονται εξίσου, δείχνει να υπάρχει κίνδυνος διαιώνισης μιας αφήγησης που βασίζεται σε σαθρά θεμέλια, αν μη τι άλλο επειδή ενθαρρύνει τη μυωπική εστίαση στο DMN και αποσπά την προσοχή από άλλες πιθανότητες. “Δυστυχώς, το βιβλίο του Pollan έχει ήδη κυκλοφορήσει”, λέει ο Doss, όχι για να υποτιμήσει το έργο του Pollan, αλλά για να εκφράσει το παράπονο του για το γεγονός ότι το κοινό συχνά αναπαράγει μια συναρπαστική ιστορία πριν από τα επιστημονικά αποτελέσματα. Αυτό ισχύει εξίσου για την αφήγηση του εγώ όσο και για την αφήγηση του DMN. “Η “διάλυση του εγώ” είναι ένας πολύ ευρύς όρος που συλλαμβάνει αρκετές εμπειρίες που σχετίζονται με την ψυχεδελική κατάσταση, από πιο εστιασμένες αλλαγές στην αντίληψη του σώματος μέχρι την πλήρη αίσθηση ενότητας ή απώλειας του εαυτού”, λέει η Preller. “Για να είναι χρήσιμος στην έρευνα και/ή σε κλινικά πλαίσια, χρειαζόμαστε έναν καλύτερο, πιο λεπτομερή ορισμό για το τι ακριβώς εννοούμε όταν μιλάμε για διάλυση του εγώ”.
Για να εμβαθύνουμε στο ζήτημα, σκεφτείτε ότι ορισμένες ουσίες που μειώνουν τη συνδεσιμότητα του DMN αυξάνουν στην πραγματικότητα τον εγωισμό, γεγονός που έρχεται σε άμεση αντίθεση με την ενισχυμένη ενσυναίσθηση που αναφέρεται υπό ψυχεδελικά: “Η αμφεταμίνη μπορεί να κάνει τους ανθρώπους πιο εγωιστές, ωστόσο μειώνει τη συνδεσιμότητα του DMN”, λέει ο Doss. “Το αλκοόλ μειώνει τη συνδεσιμότητα του DMN και μπορεί να κάνει το ίδιο πράγμα. Η ιδέα ότι το DMN είναι αυστηρά ο εαυτός και οι μειώσεις στο DMN εμπλέκονται με τη διάλυση του εγώ … δεν ξέρω αν αυτό είναι χρήσιμο”.
Ωστόσο, αν δεν είστε επιστήμονας, ποιος είναι ο κίνδυνος να πιστεύετε ότι το εγώ σας κάθεται σε έναν θρόνο στο DMN, προεδρεύοντας της ύπαρξής σας μέχρι να σφετεριστεί από τα ψυχεδελικά; Αν μια αντιληπτή εμπειρία απώλειας του εαυτού μεταφράζεται σε ευεργετικά αποτελέσματα, γιατί θα πρέπει να έχει τόση σημασία να αμφισβητήσουμε αυτή την αφήγηση; Καταρχάς, αυτή η ιστορία μας οδηγεί σε δύο λανθασμένες πεποιθήσεις: ότι ο εαυτός είναι μια μοναδική οντότητα στον εγκέφαλο και ότι το DMN έχει μια και μοναδική λειτουργία. Και οι δύο δηλώσεις δεν θα μπορούσαν να απέχουν περισσότερο από την αλήθεια.
“Μια τεράστια πτυχή του εαυτού μας είναι ότι προερχόμαστε από εδώ [δείχνοντας το σώμα του], όχι από τη γωνία του δωματίου”, λέει ο Doss. “Μια άλλη πτυχή του ποιος είσαι, είναι αυτό που κάνεις. Και αυτό θα εμπλέκεται περισσότερο με τα κινητικά δίκτυα και τα δίκτυα εκτελεστικού ελέγχου. Οπότε, το να περιορίσουμε τον εαυτό στο DMN … δεν ξέρω αν αυτό είναι χρήσιμο. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο πολλοί από εμάς στη γνωσιακή νευροεπιστήμη προσπαθούμε να περιορίσουμε αυτά τα δίκτυα και τις περιοχές του εγκεφάλου, σε λειτουργίες απόδοσης σε συγκεκριμένα πειράματα. Το οποίο στη συνέχεια περιορίζει τα συμπεράσματα που μπορείτε να κάνετε σχετικά με το σε ποιες συγκεκριμένες πτυχές του εαυτού εμπλέκεται το DMN, παρά στο συνολικό “εαυτό”.
Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι το DMN πιστεύεται πλέον ευρέως ότι κατευθύνει την κοινωνική σκέψη εξίσου, αν όχι περισσότερο, από την αυτοαναφορική σκέψη.13 Ο Kevin Tan, υποψήφιος διδάκτωρ στο Εργαστήριο Κοινωνικών και Γνωσιακών Νευροεπιστημών στο UCLA, δείχνει σε μία προδημοσίευση που υποβλήθηκε στο Nature, ότι η σκέψη για τον εαυτό και η σκέψη για τους άλλους στρατολογούν ένα κοινό νευρογνωστικό μονοπάτι που περιλαμβάνει το DMN.14 “Νομίζω ότι όλα τα μεγάλα εγκεφαλικά δίκτυα εμπλέκονται στην κοινωνική νόηση, αλλά το DMN παίζει τον πιο κρίσιμο ρόλο”, λέει ο Tan. “Το DMN υποστηρίζει τους υπολογισμούς που ουσιαστικά εκτελούν αφηρημένη κοινωνική νόηση, αντί απλώς να παρέχουν τα δεδομένα για αυτήν”.
Αν αγνοήσουμε αυτή τη σχέση, αγνοούμε κάποια αδιάσειστα στοιχεία για το γεγονός ότι η αυτοαντίληψη και η κοινωνική αντίληψη είναι αλληλένδετες, μια διαπίστωση που θα μπορούσε να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τη φροντίδα της ψυχικής υγείας, πέρα από τις ψυχεδελικές ουσίες. Αυτό που χάνουμε με το να κατηγοριοποιούμε τα δίκτυα του εγκεφάλου δεν είναι μόνο η κομψή, εκλεπτισμένη λειτουργία του εγκεφάλου για χάρη της κατανόησης των μηχανισμών του – είναι επίσης η φιλοσοφική, συμπεριφορική και κλινική σημασία της ανακάλυψης των νοητικών διεργασιών που συμπίπτουν μεταξύ τους.
“Ξέρουμε ότι είναι αμαρτία σε αυτό το σημείο να αποκαλούμε την αμυγδαλή “κέντρο συναισθημάτων””, προσθέτει ο Doss. “Παρόλα αυτά εξακολουθούμε να αναφερόμαστε σε αυτά τα δίκτυα όπως περιγράφηκαν για πρώτη φορά, με έναν εύκολο τρόπο για να τον καταλάβουμε όλοι μας. Ακόμα και στους επιστήμονες αρέσουν οι ιστορίες”.
Το γεγονός ότι μια θεωρία γίνεται παράδειγμα δεν σημαίνει ότι η θεωρία αναπαρίσταται με ακρίβεια. Όταν εξετάζεται προσεκτικά, η ίδια η εργασία του Carhart-Harris δεν προσδιορίζει οριστικά το DMN ως τον πρωταγωνιστή της ιστορίας. Για παράδειγμα, σε μια εργασία του 2016 σχετικά με τη διάλυση του εγώ και το LSD, ο ίδιος και οι συνεργάτες του προτείνουν ότι μπορεί να είναι η ενισχυμένη συνδεσιμότητα μεταξύ των δικτύων, παρά η αυξημένη ή μειωμένη δραστηριότητα εντός ενός συγκεκριμένου δικτύου, που οδηγεί στην εμπειρία της διάλυσης του εγώ:
“Το LSD αύξησε την σφαιρική ενσωμάτωση, διογκώνοντας το επίπεδο επικοινωνίας μεταξύ κανονικά διακριτών εγκεφαλικών δικτύων. Η αύξηση της καθολικής συνδεσιμότητας που παρατηρήθηκε υπό LSD συσχετίστηκε με υποκειμενικές αναφορές “διάλυσης του εγώ”. Τα παρόντα αποτελέσματα παρέχουν τις πρώτες ενδείξεις ότι το LSD επεκτείνει επιλεκτικά την καθολική συνδεσιμότητα στον εγκέφαλο, θέτοντας σε κίνδυνο την αρχιτεκτονική και την “rich club”1 οργάνωση δικτύου του εγκεφάλου και, ταυτόχρονα, τα αντιληπτά όρια μεταξύ του εαυτού και του περιβάλλοντος”.15
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εμπειρίες διάλυσης του εγώ συχνά συμβαδίζουν με συναισθήματα σύνδεσης και ενοποίησης, αντανακλώντας ίσως αυτό που συμβαίνει στον εγκέφαλο. Παρόλα αυτά, κάποιοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι χρειάζεται ένα ξεχωριστό εγώ για να βιώσουμε την απώλεια του εγώ. Αυτά είναι θεμελιώδη ερωτήματα της συνείδησης που δεν μπορούν να ενταχθούν με τάξη σε μια ενιαία αφήγηση. Περισσότερα βιβλία όπως αυτό του Pollan θα έρχονται και θα φεύγουν καθώς η ψυχεδελική επιστήμη θα εξελίσσεται, αλλά προκειμένου να παραμείνουμε προσγειωμένοι σε αυτή την επιστήμη, είναι σημαντικό να κρατήσουμε την πλήρη ιστορία άγραφη.
1*Ο συντελεστής “rich-club” χρησιμοποιείται για να περιγράψει ένα φαινόμενο ενός δικτύου κατά το οποίο, οι κόμβοι υψηλού βαθμού είναι πιο έντονα διασυνδεδεμένοι απ’ ότι οι κόμβοι χαμηλού βαθμού. Τα δίκτυα που έχουν σχετικά υψηλό συντελεστή rich-club λέγεται ότι επιδεικνύουν το φαινόμενο rich-club και θα έχουν πολλές συνδέσεις μεταξύ κόμβων υψηλού βαθμού.
Αποποίηση ευθυνών: Αυτό το blogpost μεταφράστηκε και επεξεργάστηκε από εθελοντές. Οι συντελεστές δεν εκπροσωπούν το MIND Foundation. Εάν διαπιστώσετε λάθη, ανακολουθίες κειμένου ή οποιουδήποτε είδους ασάφεια στη μετάφραση, παρακαλούμε γράψτε μας ; είμαστε ευγνώμονες για κάθε βελτίωση. Αν θέλετε να χρησιμοποιήσετε τις γλωσσικές σας δεξιότητες για να μας βοηθήσετε, μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε τον σύνδεσμο για να γίνετε μέλος της Blog Translation Group!
Pollan, Michael. How to Change Your Mind: the New Science of Psychedelics. Page 305. Penguin Books, 2019.
https://www.vice.com/en/article/j5zqwp/competitive-psychedelic-users-are-chasing-ego-death-and-losing-their-sense-of-self
https://www.synthesisretreat.com/psilocybin-and-the-default-mode-network
https://scottbarrykaufman.com/podcast/the-science-of-self-transcendent-experiences-with-david-yaden/
Lattin, Don. 2019. Timothy Leary’s legacy and the rebirth of psychedelic research. Harvard Library Bulletin 28 (1), Spring 2017:65-74.
Stanislav Grof,History of LSD Therapy,Hunter House, 1994).
Yates, J. Jung on Death and Immortality. Princeton University Press, 2000.
Campbell, Joseph. The Hero’s Journey. Harper Collins, 1990.
Carhart-Harris, et al (2014). The entropic brain: a theory of conscious states informed by neuroimaging research with psychedelic drugs. Frontiers in Human Neuroscience. Volume 8, page 20.https://doi.org/10.3389/fnhum.2014.00020
Carhart-Harris, RL, et al (2016). Neural correlates of the LSD experience revealed by multimodal neuroimaging. Proceedings of the National Academy of Sciences Apr 2016, 113 (17) 4853-4858; DOI: 10.1073/pnas.1518377113
Lebedev, A. V., Lövdén, M., Rosenthal, G., Feilding, A., Nutt, D. J., & Carhart-Harris, R. L. (2015). Finding the self by losing the self: Neural correlates of ego-dissolution under psilocybin.Human brain mapping,36(8), 3137–3153.https://doi.org/10.1002/hbm.22833
Mason, N.L., Kuypers, K.P.C., Müller, F.et al.Me, myself, bye: regional alterations in glutamate and the experience of ego dissolution with psilocybin. 45,2003–2011 (2020).https://doi.org/10.1038/s41386-020-0718-8
Amft M, Bzdok D, Laird AR, Fox PT, Schilbach L, Eickhoff SB. Definition and characterization of an extended social-affective default network. Brain Struct Funct. 2015 Mar; 220(2):1031-49. https://dx.doi.org/10.1007/s00429-013-0698-0
Tan, et al. Human electrocorticography reveals a common neurocognitive pathway for mentalizing about the self and others (2021). Nature Portfolio: In Reivew. doi:21203/rs.3.rs-257986/v1
Tagliazucchi, et al. Increased Global Functional Connectivity Correlates with LSD-Induced Ego Dissolution (2016). Current BiologyVolume 26, ISSUE 8, P1043-1050. https://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2016.02.010