ΠΩΣ ΤΑ ΨΥΧΕΔΕΛΙΚΑ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΥΝ ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΝΕΥΡΩΝΩΝ ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΗΣΟΥΝ ΧΑΜΕΝΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ
Μεταφρασμένο Από την Melina Mitsotaki, Επιμελημένο Από την Isis Rita Anzel
ΜΙΑ ΝΕΑ ΤΑΞΗ ΦΑΡΜΑΚΩΝ, ΤΑ ΨΥΧΟΠΛΑΣΤΟΓΟΝΑ, ΠΙΘΑΝΩΣ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΝ ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ
Η κατάθλιψη αποτελεί σήμα κατατεθέν της σύγχρονης εποχής, με σχεδόν 350 εκ. ανθρώπους παγκοσμίως να πάσχουν από αυτήν. Είναι η πιο συνήθης ψυχική νόσος και υπεύθυνη για συμπτώματα όπως παρατεταμένη θλίψη, απάθεια και ανηδονία, και συναισθήματα ενοχής ή χαμηλής αυτοεκτίμησης. Ισχυρές μορφές κατάθλιψης μπορούν ακόμη να οδηγήσουν σε αυτοκτονικές τάσεις ή και να αυξήσουν τον κίνδυνο θανάτου από άλλες αιτίες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάθλιψη θα έρθει δεύτερη στην κατάταξη του 2020, στην παγκόσμια επιβάρυνση λόγω ασθενειών1. Στην προσπάθεια να καταπολεμηθεί το υψηλό κοινωνικό κόστος που συνεπάγεται η κατάθλιψη, η ιατρική έρευνα έχει επί του παρόντος δύο κύριες προκλήσεις να αντιμετωπίσει: αφενός, ακόμη δεν είναι πλήρως κατανοητοί οι υποκείμενοι νευροβιολογικοί μηχανισμοί της και, αφετέρου, πολλές από τις διαθέσιμες θεραπείες είναι είτε καθόλου, είτε μόνο μερικώς αποτελεσματικές.2
Τα SSRIs είναι η πιο ευρέως συνταγογραφούμενη τάξη αντικαταθλιπτικών. Ωστόσο, μόνο το 56% με 60% των ασθενών δείχνουν έστω και μερική βελτίωση από αυτό το είδος θεραπείας. 3 Επιπλέον, η επίδραση των φαρμάκων επέρχεται μετά από δύο έως τέσσερις εβδομάδες και πολλοί ασθενείς δηλώνουν παρενέργειες όπως ξηροστομία, αύξηση βάρους, πονοκεφάλους και απώλεια σεξουαλικής επιθυμίας.4 Η έλλειψη αποτελεσματικών μορφών θεραπείας για την κατάθλιψη εξηγείται μερικώς από το γεγονός ότι ακόμη και μετά από δεκαετίες έρευνας, δεν υπάρχει ακόμα συμφωνία ως προς τα αίτια και τους νευροβιολογικούς μηχανισμούς που επηρεάζονται.
Μία σημαντική παρατήρηση που προκύπτει από τη βασική έρευνα, είναι ότι η έκθεση σε χρόνιο στρες συσχετίζεται με την εμφάνιση κατάθλιψης. Η παρατήρηση αυτή έχει αποτελέσει κίνητρο για περεταίρω έρευνα πάνω σε πιο αποτελεσματικές θεραπείες.5,6 Αναγνωρίζοντας μεν τις δυσκολίες στη γενίκευση των προκλινικών ευρημάτων στον άνθρωπο, εργαστηριακά πειράματα αλλά και πειράματα σε ζώα ρίχνουν φως στο πως το στρες επηρεάζει τον εγκέφαλο και μεμονωμένους νευρώνες. Προκλινικές έρευνες έχουν δείξει ότι η έκθεση σε στρες μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη δομική πλαστικότητα, την ικανότητα δηλαδή των νευρώνων να μεταβάλλουν το σχήμα τους βάσει ερεθίσματος. Στους περισσότερους νευρώνες, η έκθεση σε στρες μειώνει τον αριθμό των δενδριτικών ακάνθων, των κύριων περιοχών όπου οι νευρώνες συνδέονται και επικοινωνούν (βλ. Εικόνα 1).
Το πρόβλημα γίνεται πιο σύνθετο με την παρατήρηση ότι το στρες επηρεάζει τον εγκέφαλο με τρόπο που εξαρτάται από την περιοχή. 7,8 Στην αμυγδαλή, σημαντικό κέντρο για την επεξεργασία συναισθημάτων, το στρες οδηγεί σε αυξημένη πολυπλοκότητα νευρωνικής μορφολογίας, εξαιτίας της αύξησης που προκαλεί στον αριθμό των συνάψεων.9 Ωστόσο, σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο ιππόκαμπος και ο προμετωπιαίος φλοιός – κέντρα υπεύθυνα για τη λήψη αποφάσεων και την επεξεργασία δηλωτικών αναμνήσεων –, το στρες μειώνει την πολυπλοκότητα των νευρώνων. Οι συναπτικές επαφές μειώνονται, ένα φαινόμενο που ονομάζεται “συναπτική απογύμνωση” (synaptic stripping). 6
Στο αδιέξοδο της περιορισμένης επιτυχίας των διαθέσιμων θεραπειών για την κατάθλιψη, η ιατρική και επιστημονική κοινότητα τώρα κλίνουν προς τις ψυχεδελικές ουσίες, με την ελπίδα ότι μπορεί να φέρουν μία νέα εποχή για την αντιμετώπιση ψυχιατρικών νόσων. Σε μία πρωτοποριακή κλινική δοκιμή, η ψιλοκυβίνη φάνηκε να ανακουφίζει συμπτώματα κατάθλιψης για τουλάχιστον δύο μήνες.11 Το αξιοσημείωτο με την εν λόγω έρευνα είναι ότι έγινε σε ασθενείς με ανθεκτική κατάθλιψη. H κεταμίνη έχει επίσης φανεί να βελτιώνει τα συμπτώματα κατάθλιψης σχεδόν άμεσα, και πήρε έγκριση από τον FDA (Food and Drug Administration) των ΗΠΑ ήδη το 2018, ως πρωτοποριακή θεραπεία κατά της κατάθλιψης.
Όπως αναφέραμε, το στρες προκαλεί αλλαγές στην νευρωνική μορφολογία. Θα μπορούσαν οι ψυχεδελικές ουσίες να αναστρέψουν αυτές τις αλλαγές, και θα μπορούσε αυτή η αναστροφή να συνδέεται με την θεραπευτική επίδραση των ουσιών αυτών; Πρόσφατα, μία μελέτη από το εργαστήριο του David Olson στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Davis, προσέγγισε αυτό το ερώτημα εξετάζοντας την επίδραση των ψυχεδελικών ουσιών στην νευρωνική μορφολογία. Εξέτασαν αλλαγές στο μήκος και την διακλάδωση των δενδριτών, όπως επίσης και στον αριθμό των ακάνθων τους και τη μορφολογία τους. Όπως τα κλαδιά των δέντρων, οι δενδρίτες είναι κυτταρικά «κλαδιά», που αυξάνουν την εμβέλεια του κάθε νευρώνα και κατ’ επέκταση την συνδεσιμότητά του (βλ. Εικόνα 1). Σύμφωνα με τις μελέτες του Olson, ψυχεδελικές ουσίες διαφορετικών τάξεων έχουν την ιδιότητα να αυξάνουν τον αριθμό συναπτικών επαφών. Από την παρατήρηση αυτή έχει προκύψει μία νέα ταξινόμηση ουσιών: τα ψυχοπλαστογόνα.12
Ο όρος «ψυχοπλαστογόνο» αναφέρεται σε ουσίες που έχουν την ικανότητα να μεταβάλλουν τη μορφολογία των νευρώνων, ή αλλιώς, να ενισχύουν την πλαστικότητά τους. Στην μελέτη από την εργαστηριακή ομάδα του David Olson, οι συγγραφείς έθεσαν το ερώτημα αν ψυχεδελικές ουσίες διαφορετικών τάξεων (επομένως έχοντας διαφορετικούς φαρμακολογικούς στόχους) μπορούν να μεταβάλουν τη μορφολογία των νευρώνων, άρα και την πιθανότητα επαφής μεταξύ νευρώνων. Η ομάδα χρησιμοποίησε μεθόδους in-vitro, δηλαδή πήραν καλλιέργειες νευρικών κυττάρων από εγκεφάλους αρουραίων και τους επώασαν με διαφορετικές συγκεντρώσεις διαφόρων ψυχεδελικών ουσιών. Έδειξαν ότι το LSD-25, το MDMA, το DMT, η κεταμίνη και η ψιλοκίνη (η ενεργή μορφή της ψιλοκυβίνης) μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στον αριθμό συναπτικών επαφών, όπως και στη δομή των νευρώνων, αυξάνοντας τον αριθμό και το μήκος των δενδριτών. Επίσης, με βάση τα αποτελέσματα αυτών των in-vitro πειραμάτων, οι ερευνητές εξέτασαν κατά πόσο το DMT μπορεί να προκαλέσει μεταβολές στη νευρωνική μορφολογία όταν χορηγείται ενέσιμο σε έμβια ζώα. Όπως και από τα δεδομένα των in-vitro δεδομένων, βρήκαν ότι το ενέσιμο DMT προήγαγε την αύξηση του αριθμού δενδριτικών ακάνθων στον προμετωπιαίο φλοιό του αρουραίου. Αυτή η επίδραση συνοδεύτηκε από αλλαγές στη νευρική δραστηριότητα, όπως φάνηκε από ηλεκτροφυσιολογικές καταγραφές τομών του εγκεφάλου των αρουραίων στους οποίους χορηγήθηκε DMT.
Η έκπληξη αυτής της μελέτης είναι ότι όλες οι ψυχεδελικές ουσίες που δοκιμάστηκαν εμφάνισαν παρόμοιες ψυχοπλαστογονικές επιδράσεις, παρότι στοχεύουν σε διαφορετικές τάξεις υποδοχέων. Όπως είναι φυσικό, η ερευνητική ομάδα συνέχισε εξετάζοντας τους υποκείμενους μηχανισμούς που προάγουν αυτές τις ψυχοπλαστογονικές επιδράσεις. Είναι ευρέως γνωστό ότι ορισμένα σηματοδοτικά μόρια ή “εγκεφαλικοί παράγοντες” όπως αποκαλούνται, μπορούν να προκαλέσουν αλλαγές στη νευρωνική μορφολογία. Από αυτά, ο Εγκεφαλικός Νευροτροφικός Παράγοντας (brain-derived neurotrophic factor – BDNF) είναι ένας από τους πιο μελετημένους. Το BDNF ανήκει στην οικογένεια των νευροτροφινών και παίζει κύριο ρόλο στην επιβίωση, ανάπτυξη και διαφοροποίηση νέων νευρώνων και συνάψεων. Βρίσκεται σε αφθονία σε περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στην μάθηση και τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες, όπως ο ιππόκαμπος και άλλες περιοχές του φλοιού.13 Είναι αξιοπρόσεκτο ότι η άσκηση μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή του BDNF και αντίθετα, το στρες μπορεί να τη διαταράξει.14,15 Στην παρούσα μελέτη, οι ερευνητές βρήκαν ότι αναστέλλοντας τον BDNF μέσω της αναστολής των υποδοχέων TrkB στους οποίους προσδένεται, κατήργησε εντελώς τις ψυχοπλαστογονικές επιδράσεις ουσιών όπως το LSD, το DMT και το MDMA. Αυτό υποδηλώνει ότι η σηματοδότηση του BDNF ενδεχομένως να αποτελεί τον κοινό υποκείμενο μηχανισμό της επίδρασης που έχουν οι διαφορετικές ψυχεδελικές ουσίες στη δομική πλαστικότητα.
Τα αποτελέσματα αυτά είναι αξιοπρόσεκτα, αλλά παραμένει ένα ερώτημα: θα ήταν ίδια η ψυχοπλαστογονική επίδραση αν οι ψυχεδελικές ουσίες χορηγούνταν σε ζώα υπό την επίδραση στρες; Πρόσφατα, μία ακόμη μελέτη έριξε φως στο ερώτημα.16 Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ένα πρωτόκολλο χρόνιας έκθεσης σε στρες, που είναι γνωστό ότι προκαλεί καταθλιπτική συμπεριφορά, συνοδευόμενη από μείωση των δενδριτικών ακάνθων στους νευρώνες του προμετωπιαίου φλοιού. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της απεικόνισης διφωτονικού μικροσκοπίου (two-photon imaging), παρακολούθησαν την πορεία μίας ομάδας από δενδριτικές άκανθες στον προμετωπιαίο φλοιό και έδειξαν ότι μερικές από αυτές εξαφανίστηκαν μετά από έκθεση σε χρόνιο στρες. Το ενδιαφέρον είναι ότι μία μόνο αντικαταθλιπτική δόση κεταμίνης ήταν αρκετή για να αποκαταστήσει τις άκανθες που είχαν χαθεί εξαιτίας του χρόνιου στρες. Επιπλέον, οι ερευνητές εν συνεχεία έδειξαν ότι η αποκατάσταση αυτή που προκάλεσε η κεταμίνη στις πρότινος χαμένες άκανθες είναι πράγματι κομβική για τη συμπεριφορική επίδραση της ουσίας αυτής. Συνολικά, η θεραπεία με κεταμίνη φάνηκε να αποκαθιστά την απώλεια δενδριτικών ακάνθων και να εξομαλύνει τη δραστηριότητα μικροκυκλωμάτων στον προμετωπιαίο φλοιό, που οδηγεί σε ύφεση της καταθλιπτικής συμπεριφοράς στα ποντίκια. Η εικόνα 1 είναι μία γραφική αναπαράσταση των κύριων ευρημάτων από τις δύο μελέτες.12,16
Όλα τα παραπάνω αποτελέσματα δίνουν αφορμή για περαιτέρω ερωτήματα: Η επίδραση της κεταμίνης είναι τοποεξαρτώμενη; Αν ναι, τότε ενισχύει τη δομική πλαστικότητα και σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου, όπως ο ιππόκαμπος και η αμυγδαλή; Και δεδομένου ότι και άλλες ψυχεδελικές ουσίες, όπως η ψιλοκυβίνη και το MDMA, βελτιώνουν γρήγορα την κατάθλιψη, μπορούν να αποκαταστήσουν και την απώλεια δενδριτικών ακάνθων που έχει προκληθεί λόγω χρόνιου στρες;
Εικόνα 1: Μία σύντομη επεξήγηση των σχετικών κυτταρικών νευροανατομικών δομών. Γραφική αναπαράσταση των κύριων ευρημάτων από τις μελέτες των Α) Ly et al.12 και Β) Mova–Sava et al.16 Προσαρμογή από Beyeler.17
Οι μελέτες που συζητήθηκαν ανωτέρω, οδηγούν σε ένα ακόμα ερώτημα: Θα μπορούσε η δομική πλαστικότητα να συνοδεύει την ψυχεδελική εμπειρία; Ως τώρα, μέθοδοι νευροαπεικόνισης που χρησιμοποιούνται στην έρευνα του ανθρώπινου εγκεφάλου, δεν προσφέρουν αρκετά υψηλή ανάλυση ώστε να οπτικοποιηθούν οι δενδριτικές άκανθες. Παρ’ όλα αυτά, διάφορες μελέτες έχουν εξετάσει την επίδραση των ψυχεδελικών ουσιών στον εγκέφαλο χρησιμοποιώντας ποικίλες νευροαπεικονιστικές μεθόδους. Από τη γνωστή έρευνα της ομάδας του Carhart-Harris το 2016,18 έχουμε μάθει ότι το LSD μεταβάλλει την ροή του αίματος στον εγκέφαλο, την ηλεκτρική δραστηριότητα και την επικοινωνία των δικτύων, και ότι αυτό συσχετίζεται με τις υποκειμενικές επιδράσεις της ουσίας. Έτσι προκύπτει το ερώτημα αν η δομική πλαστικότητα θα μπορούσε να προκύπτει σε ένα χρονικό πλαίσιο που συνάδει με την ψυχεδελική εμπειρία. Ένα επίσης σχετικό ερώτημα, είναι το αν η δομική πλαστικότητα είναι υπεύθυνη για τα μακρoχρόνια οφέλη αυτών των εμπειριών, που συχνά αποκαλούνται και “afterglow effect” («εφέ μεταλάμψης»).
Η βασική έρευνα στην ψυχοπλαστογονική επίδραση των ψυχεδελικών ουσιών συμβάλλει σημαντικά στην κατανόησή μας για το πώς αυτές δρουν στον εγκέφαλο. Οι Ly et al.12 δημοσίευσαν την πρώτη μελέτη που συστηματικά δείχνει τις επιδράσεις ψυχεδελικών ουσιών διαφορετικών χημικών τάξεων, στην ανάπτυξη τόσο των δενδριτών όσο και των δενδριτικών ακάνθων. Οι Moda-Sava et al.16 κατάφεραν να δείξουν ότι η αποκατάσταση που προκαλεί η κεταμίνη στις δενδριτικές άκανθες των νευρώνων του προμετωπιαίου φλοιού είναι ουσιώδης για τη μακροχρόνια επίδρασή της στα ποντίκια.
Όσο, λοιπόν, η ψυχεδελική αναγέννηση εξελίσσεται και το ενδιαφέρον και η χρηματοδότηση αυξάνονται19, καλώς εχόντων των πραγμάτων, κάποια από τα κύρια ερωτήματα που περιγράφονται ανωτέρω θα επιλυθούν με τη χρήση ισχυρότερων νευροαπεικονιστικών τεχνικών και αλγορίθμων ανάλυσης. Η ερευνητική κοινότητα θα είναι σε θέση να εξάγει σημαντικά συμπεράσματα για τους μοριακούς μηχανισμούς των ψυχεδελικών ουσιών, χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα νέων τεχνολογιών. Συνδυάζοντας γενετική μηχανική και νευροεπιστήμες, θα μπορεί να κατανοηθεί καλύτερα πώς τα ψυχεδελικά επιδρούν στη μορφολογία των νευρώνων και τη συναπτική συνδεσιμότητα και επομένως συνολικά στην εγκεφαλική δραστηριότητα. Τέτοιου είδους έρευνες σίγουρα θα οδηγήσουν σε γνώσεις για τους τρόπους με τους οποίους οι ουσίες αυτές επιφέρουν τα θεραπευτικά τους αποτελέσματα. Αυτό θα ωφελήσει, όχι μόνο την αναζήτηση για νέες μεθόδους θεραπείας ψυχιατρικών νόσων, αλλά και την κατανόηση της νευροβιολογικής βάσης της συνείδησης και του εαυτού.
Αποποίηση ευθυνών: Αυτό το blogpost μεταφράστηκε και επεξεργάστηκε από εθελοντές. Οι συντελεστές δεν εκπροσωπούν το MIND Foundation. Εάν διαπιστώσετε λάθη, ανακολουθίες κειμένου ή οποιουδήποτε είδους ασάφεια στη μετάφραση, παρακαλούμε γράψτε μας ; είμαστε ευγνώμονες για κάθε βελτίωση. Αν θέλετε να χρησιμοποιήσετε τις γλωσσικές σας δεξιότητες για να μας βοηθήσετε, μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε τον σύνδεσμο για να γίνετε μέλος της Blog Translation Group!
1. GBD 2017 Disease and Injury Incidence and Prevalence (2018). Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 354 diseases and injuries for 195 countries and territories, 1990-2017: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2017. The Lancet, 392(10159):1789-1858
2. Frazer, A., & Benmansour, S. (2002). Delayed pharmacological effects of antidepressants. Molecular Psychiatry, 7, s23-s28.
3. Arroll, B., Macgillivray, S., Ogston, S., Reid I., Sullivan, F., Williams, B., Crombie I. (2005). Efficacy and tolerability of tricyclic antidepressants and SSRIs compared with placebo for treatment of depression in primary care: A meta-analysis. Annals of Family Medicine, 3(5): 449 – 456.
4. Joshi A. (2018). Selective serotonin re-uptake inhibitors: an overview. Psychiatria Danubia, 30(7):605-609.
5. McEwen, B. S., Eiland, L., Hunter, R. G., Miller, M. M. (2012). Stress and anxiety: Structural plasticity and epigenetic regulation as a consequence of stress. Neuropharmacology, 62(1):3-12.
6. Radley, J. J., Morrison, J. H. (2005). Repeated stress and structural plasticity in the brain. Ageing Research reviews, 4(2):271-287.
7. Patel, D., Anilkumar, S., Chattarji, S., Buwalda, B. (2018). Repeated social stress leads to contrasting patterns of structural plasticity in the amygdala and hippocampus. Behavioural Brain Research, 347:314-324.
8. Christoffel, D. J., Golden, S. A., Russo, S. J. (2011). Structural and synaptic plasticity in stress-related disorders. Rev. Neurosci. 22:535 – 549.
9. Lau, T., Bigio, B., Zelli D., McEwen, B. S., Nasca, C. (2017). Stress-induced structural plasticity of medial amygdala stellate neurons and rapid prevention by a candidate antidepressant. Molecular Psychiatry, 22: 227 -234.
10. Mithoefer, M. C., Wagner, M. T., Mithoefer, A. T., Jerome, L., Doblin, R. (2011) The safety and efficacy of MDMA-assisted psychotherapy in subjects with chronic, treatment-resistant posttraumatic stress disorder: the first randomized controlled pilot study. Journal of Psychopharmacology, 25(4):439 – 452.
11. Carhart-Harris, R. L., Bolstridge, M., Rucker, J., Day, C. M., Erritzoe, D., Kaelen, M., Bloomfield, M., Rickard, J. A., Forbes, B., Feilding, A., Taylor, D., Pilling, S., Curran, V. H., Nutt, D. J. (2016). Psilocybin with psychological support for treatment-resistant depression: an open-label feasibility study. Lancet Psychiatry, 3(7):619 – 627.
12. Ly, C., Greb, A. C., Cameron, L. P., Wong J. M., Barragan, E. V., Wilson, P. C., Burbach, K. F., Soltanzadeh Zarandi, S., Sood, A., Paddy, M. R., Duim, W. C., Dennis M. Y., McAllister, A. K., Ori-McKenney, K. M., Gray, J. A., Olson, D. E. (2018). Psychedelics promote structural and functional neural plasticity. Cell Reports, 23(11):3170 – 3182.
13. Lu, B., Nagappan, G., Lu, Y. (2014). BDNF and synaptic plasticity, cognitive function, and dysfunction. Neurotrophic Factors book chapter, Handbook of experimental pharmacology, 220: 223 – 250.
14. Phillips, C. (2017). Brain-derived neurotrophic factor, depression, and physical activity: Making the neuroplastic connection. Neural Plasticity, 2017:7260130.
15. Martinowich, K., Manji, H., Lu, B. (2007). New insights into BDNF function in depression and anxiety. Nature Neuroscience, 10: 1089 – 1093.
16. Moda-Sava, R. N., Murdock, M. H., Parek, P. K., Fetcho, R. N., Huang, B. S., Huynh, T. N., Witztum, J., Shaver, D. C., Rosenthal D. L., Alway, E. J., Lopez, K., Meng, Y., Nellissen, L., Grosenick, L., Milner, T. A., Deisseroth, K., Bito, H., Kasai, H., Liston, C. (2019). Sustained rescue of prefrontal circuit dysfunction by antidepressant-induced spine formation. Science, 364(6436). pii:eaat8078.
17. Beyeler, A. (2019). Do antidepressants restore last synapses? Science, 364(6436):129 – 130.
18. Carhart-Harris, R. L., Muthukumaraswamy, S., Roseman, L., Kaelen, M., Droog, W., Murphy, K., Tagliazucchi, E., Schenberg, E. E., Nest, T., Orban, C., Leech, R., Williams L. T., Williams, T. M., Bolstridge, M., Sessa, B., McGonigle, J., Sereno, M. I., Nichols, D., Hellyer, P. J., Hobden, P., Evans J., Singh K. D., Wise, R. G., Curran, H. V., Feilding A., Nutt, D. J. (2016). Neural correlates of the LSD experience revealed by multimodal neuroimaging. PNAS, 113(17):4853 – 4858.
19. Gründer, G., 2020. German Government Funds Psilocybin Study for Depression. [Blog] Available at: www.mind-and-brain.institute/psychedelics/german-government-funds-psilocybin-study-for-depression/ [Accessed 17 June 2020].